beet; beetroot [Beta vulgaris rubra]

Το Τεύτλον το άγριον, Τεύτλον το Σεύτλον ή σικελικόν και το Τεύτλον το σαρκόρριζον  [Beta Rapacea, Beta vulgaris rubra (Aγγλικά) Beet-root, (Τουρκικά: παντζάρ]. Από το Θεόφραστο αναφέρεται ως Τεύτλον το μέλαν και ότι αυτό έχει ρίζα σαρκώδη [1, 2]. Τα Τεύτλον το σαρκόρριζον  διακρίνεται σε 4 ομάδες

1.Τεύτλα λαχανικά (Κοκκινογούλια ή παντζάρια), τα οποία φέρουν ρίζα που μπορεί το  χρώμα της μπορεί να είναι υπόλευκο, κίτρινο, ρόδινο, ερυθρό ή αιματόχρουν. Οι ρίζες είναι σαρκώδεις ατρακτοειδείς, γογγυλοειδείς, σφαιρικές ή ωοειδείς.

2. Τεύτλα κοσμητικά

3. Τεύτλα κτηνοτροφικά 

4. Τεύτλα σακχαροφόρα ή Σακχαρότευτλα.

Όλες οι καλλιεργούμενες ποικιλίες διακρίνονται σε υποομάδες της  Beta vulgaris (Τεύτλον το κοινόν), του υποείδους  vulgaris. 

 Η γεώδης οσμή (χωματίλα) και γεύση των παντζαριών ή κοκκινογουλιών οφείλεται στην παρουσία γαιοσμίνης [geosmin, C₁₂H₂₂O] [Βλέπε μυρωδιά βροχής], η οποία είναι μια πτητική τερπενοειδής χημική ένωση που παράγεται από πολλούς συμβιωτικούς μικροοργανισμούς του παντζαριού στο έδαφος της γης. Έχουν αναπτυχθεί καλλιέργειες τεύτλων με αποδεκτά επίπεδα γεοσμίνης, που τα καθιστούν πιο ευχάριστα βρώσιμα [3].

 Οι καλλιέργειες των τεύλων προκειμένου να αποδώσουν παραγωγή χρειάζονται εδάφη εμπλουτισμένα με βόρον. Η απουσία βόρου στο έδαφος οδηγεί τελικά σε σήψη της ρίζας των τεύτλων.

Οφέλη στην υγεία από την κατανάλωση παντζαριών

Τα παντζάρια, αν και περιέχουν τις υψηλότερες ποσότητες υδατανθράκων από όλα τα λαχανικά, επιτρέπεται στους περισσότερους ανθρώπους να τα καταναλίσκουν μερικές ημέρες την εβδομάδα, ενώ τα πράσινα φύλλα τους μπορεί να καταναλίσκονται σε απεριόριστες ποσότητες. Η κατανάλωση παντζαριών και φρέσκου χυμού παντζαριών προσδίδει τα ακόλουθα οφέλη στον οργανισμό.

Ελάττωση της αρτηριακής πίεσης

Ένα ποτήρι χυμού παντζαριών μπορεί να κατεβάσει την αρτηριακή συστολική πίεση ενηλίκων ανδρών κατά 4-5 βαθμούς. Αυτό οφείλεται στα φυσικά νιτρώδη που περιέχουν τα παντζάρια, τα οποία μετατρέπονται σε νιτρικό οξείδιο (ΝΟ) μέσα στον οργανισμό. Το νιτρικό οξείδιο συμβάλει στην πρόκληση χαλάρωσης των αγγείων και αγγειοδιαστολής , που βελτιώνει τη ροή του αίματος και κατεβάζει την αρτηριακή πίεση [4]. Τα ενδοθηλιακά κύτταρα όλου του κυκλοφορικού συστήματος παράγουν ΝΟ από το αμινοξύ L-αργινίνη.

Ελάττωση της ομοκυστεΐνης του πλάσματος

Οι υψηλότερες προσλήψεις χολίνης και βεταΐνης των παντζαριών σχετίζεται με την ελάττωση των επιπέδων της ομοκυστεΐνης στο πλάσμα. Η αύξηση των επιπέδων της ομοκυστεΐνης στο πλάσμα αποτελεί παράγοντα κινδύνου εκδήλωσης καρδιοκυκλοφορικής νόσου [5].

Ενίσχυση της σωματικής αντοχής

Η συμπληρωματική προσθήκη χυμού παντζαριών, που είναι πλούσιος σε ανόργανα φυσικά νιτρώδη  σε αθλητές, πριν από την προπόνηση, τους έδωσε τη δυνατότητα μεγαλύτερης σωματικής αντοχής κατά 16% και ενίσχυση της αντοχής τους στις ασκήσεις υψηλής έντασης. Αυτή η ευεργετική δράση του χυμού των παντζαριών έχει σχέση με τα φυσικά νιτρώδη που μετατρέπονται σε νιτρικό οξείδιο, το οποίο περιορίζει την δαπάνη οξυγόνου στις ασκήσεις χαμηλής έντασης και αυξάνει την αντοχή στις ασκήσεις υψηλής έντασης [6].

 Καταπολέμηση της φλεγμονής

Η μπεταΐνη είναι το κύριο συστατικό των παντζαριών και δρά κυτταροπροστατευτικά και προστατεύει τις πρωτεΐνες και τα ένζυμα από το περιβαλλοντικό στρες. Η μπεταΐνη έχει αντιφλεγμονώδη δράση, προστατεύει τα εσωτερικά όργανα, βελτιώνει του παράγοντες κινδύνου καρδιοκυκλοφορικής νόσου, ενισχύει τη σωματική απόδοση και πιθανόν βοηθάει στην πρόληψη χρονίων νόσων. Η αύξηση της πρόσληψης της διατροφικής μπεταΐνης έχει σχετιστεί με μικρότερη συχνότητα συστηματικής φλεγμονής. Το στρες μάλλον παρά η φλεγμονή επηρεάζουν τις συγκεντρώσεις της μπεταΐνης του πλάσματος [7].

Η διατροφική μπεταίνη σχετίζεται με χαμηλότερες συγκεντρώσεις σηματοδοτών της φλεγμονής, όπως η C αντιδρώσα πρωτεΐνη, ιντελευκίνη-6 και ο άλφα παράγοντας  νέκρωσης όγκου.

Όπως έχει περιγραφεί σε ευρείας κλίμακος μελέτες σε ανθρώπους, τα  αντιφλεγμονώδη μόρια που περιέχονται στα παντζάρια μπορεί τελικά να επιδείξουν προστατευτική δράση επί του καρδιοκυκλοφορικού συστήματος και αντιφλεγμονώδη οφέλη επί των λοιπών συστημάτων του ανθρωπίνου σώματος.

Η μπεταΐνη είναι μια υποψήφια χημική ένωση που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόληψη της φλεγμονής που σχετίζονται με την καρκινογένεση του παχέος εντέρου [8].

Έχει βρεθεί σε επίμυες ότι, η μπεταΐνη βελτιώνει το μεταβολικό σύνδρομο από τη μεγάλη κατανάλωση φρουκτόζης, περιλαμβανομένης της υπερουρικαιμίας, δυσλιπιδαιμίας και αντίστασης της ινσουλίνης [9].

Τα παντζάρια επιδεικνύουν αντικαρκινικές ιδιότητες

Οι φυτοθρεπτικές αιματόχρωμες ουσίες (χρωστικές μπεταλαΐνης), που περιέχουν τα παντζάρια  επιδεικνύουν ισχυρή αντιοξειδωτική, αντιφλεγμονώδη και χημειοπροληπτική δραστηριότητα  in vitro και  in vivo και μπορεί να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση του καρκίνου.

Οι έρευνες έχουν δείξει ότι το εκχύλισμα παντζαριού εμποδίζει το σχηματισμό όγκων σε πολλαπλά οργανικά συστήματα πειραματοζώων, όταν τους χορηγείται με το πόσιμο νερό. Έχουν αρχίσει μελέτες για τη χρήση του εκχυλίσματος παντζαριού στη θεραπεία διαφόρων καρκίνων, όπως του παγκρέατος, του μαστού και του προστάτη [10, 11].

Η μπεταΐνη των παντζαριών αναστέλλει  in vitro και in vivo την αγγειογένεση μέσω καταστολής της σηματοδότησης  του NF-κB και  Akt [12].

 Τα παντζάρια περιέχουν  πολύτιμες θρεπτικές ουσίες και διατροφικές ίνες

Τα παντζάρια περιέχουν βιταμίνη C, σε ανοσοενισχυτικές ποσότητες, διατροφικές ίνες, απαραίτητα μεταλλικά στοιχεία, όπως το κάλιο (απαραίτητο για την ομαλή νευρομυική λειτουργία), μαγγάνιο (πολύτιμο για τη διατήρηση της φυσιολογικής λειτουργίας των οστών, του ήπατος, νεφρών και παγκρέατος).

Περιέχουν επίσης βιταμίνες του συμπλέγματος Β, περιλαμβανομένου και του φυλλικού οξέος, το οποίο είναι απαραίτητο για την πρόληψη των διαμαρτυριών της διάπλασης των εμβρύων.

Τα παντζάρια συμβάλουν στην αποτοξίνωση του οργανισμού

Οι ερυθροκύανες χρωστικές της μπεταλαΐνης των παντζαριών προάγουν την παραγωγή της γλουταθειόνης και υποστηρίζουν τη διαδικασία αποτοξίνωσης Φάσης 2, κατά την οποία όταν διασπώνται οι τοξίνες συνδέονται με άλλα μόρια και έτσι μπορεί να αποβληθούν από το σώμα, καθαρίζοντας έτσι το αίμα και το ήπαρ [13]. ΄

Τα παντζάρια ασκούν νευροπροστατευτική δράση και έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν σε διάφορες παθήσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος. Σύμφωνα με την υπάρχουσα βιβλιογραφία το παντζάρι διαθέτει φαρμακολογικές ιδιότητες, όπως η αντικαταθλιπτική, αντισπασμωδική, εγκεφαλοπροστατευτική και ηπατοπροστατευτική.

Όπως αποδείχτηκε σε πειραματόζωα τα παντζάρια ασκούν προστατευτικά αποτελέσματα  κατά της νόσου του Parkinson. O προστατευτικός μηχανισμός  των παντζαριών μπορεί να αποδοθεί στην αύξηση κυτταρικών αντιοξειδωτικών [14].