psychoneuroimmunology (PNI)

Η ψυχονευροανοσολογία είναι το επιστημονικό πεδίο διεπιστημονικής έρευνας που διερευνά τις πολύπλοκες συνδέσεις  και αλληλεπιδράσεις εντός του ανοσο-νευρο-ενδοκρινικού συστήματος, ως απόκριση σε ψυχοκοινωνικές επιρροές  και τις επιπτώσεις αυτών των συνδέσεων  για τη σωματική υγεία και τις ασθένειες. 

Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι τόσο οι φυσικοί εξωγενείς, όσο και οι εργαστηριακοί στρεσογόνοι παράγοντες μπορούν να αλλάξουν τις αριθμητικές και λειτουργικές πτυχές του ανθρώπινου ανοσοποιητικού συστήματος. Τέτοιες αλλαγές μπορούν να πυροδοτήσουν νευρολογικές αλλαγές, οδηγώντας σε ανοσολογικά φαινόμενα,  που σχετίζονται με την εμφάνιση και την πορεία διαφόρων ασθενειών. 

Το χρόνιο στρες μπορεί να αυξήσει την ευπάθεια σε μολυσματικές ασθένειες. Ωστόσο, ο ρόλος του στρες στην πορεία της φλεγμονώδους νόσου του εντέρου παραμένει ασαφής. Επειδή υπάρχουν μεγάλες ατομικές διαφορές στην ψυχολογική απόκριση στο στρες, είναι σημαντικό να εξεταστεί ο ρόλος των γνωστικών και συναισθηματικών αντιδράσεων στο στρες.

 Η κατάθλιψη έχει συσχετιστεί με λειτουργικές σταδιακές μειώσεις του ανοσοποιητικού και υπερενεργοποίηση του ανοσοποιητικού.

 Γνωστικές ή γνωσιακές  καταστάσεις όπως ο αντιληπτός έλεγχος (perceived control), οι απόψεις για τον  εαυτό  και οι απόψεις για το μέλλον έχουν συσχετιστεί με παραμέτρους του ανοσοποιητικού και την υγεία σε ορισμένες μελέτες. 

Πολύ λίγες ελεγχόμενες κλινικές δοκιμές έχουν διεξαχθεί για να καθοριστεί εάν οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις μπορούν να επηρεάσουν το ανοσοποιητικό σύστημα και την εξέλιξη των ιατρικών καταστάσεων. Υπάρχουν ενδεικτικά στοιχεία για τα οφέλη στην υγεία από την προπόνηση χαλάρωσης, τη διαχείριση του γνωστικού-συμπεριφορικού στρες και τις ομάδες υποστήριξης[1].

Οι δεσμοί μεταξύ του κεντρικού νευρικού συστήματος, του στρες και των περιφερικών ανοσοποιητικών κυττάρων στα λεμφοειδή όργανα έχουν λεπτομερώς αναφερθεί μέσα από 50 χρόνια εντατικής έρευνας. Ο εγκέφαλος μπορεί να παρέμβει στο ανοσοποιητικό σύστημα, όπου το χρόνιο ψυχολογικό στρες αναστέλλει πολλές λειτουργίες του ανοσοποιητικού συστήματος. Από την άλλη πλευρά, η χρόνια περιφερική φλεγμονή -είτε ήπια (κατά τη διάρκεια της γήρανσης και το ψυχολογικό στρες), είτε σοβαρή (χρόνιες φλεγμονώδεις ασθένειες) - παρεμβαίνει σαφώς στη λειτουργία του εγκεφάλου, οδηγώντας σε επακόλουθα ασθένειας, όπως π.χ. η κόπωση, αλλά και σε εμφανείς ψυχιατρικές ασθένειες. 

Τα τελευταία χρόνια, έχει παρατηρηθεί ότι το ψυχολογικό στρες μπορεί να επιταχύνει την εκδήλωση  ασθενειών,  όπως οι χρόνιες φλεγμονώδεις ασθένειες, καρκίνος, καρδιαγγειακά νοσήματα, οξείες και χρόνιες ιογενείς λοιμώξεις, σήψη, άσθμα και άλλα. Είναι αναγνωρισμένο ότι,  η αντιδραστικότητα στο στρες προγραμματίζεται για μια ζωή κατά τη διάρκεια μιας κρίσιμης περιόδου μεταξύ της εμβρυϊκής ζωής και της πρώιμης παιδικής ηλικίας, η οποία στη συνέχεια επηρεάζει τη συμπεριφορά στρες και τις αντιδράσεις στο στρες στην ενήλικη ζωή. 

Μελέτες έχουν δείξει ξεκάθαρα ότι η παιδική κακομεταχείριση, η κακοποίηση και η παραμέληση σχετίζονται με σοβαρή φλεγμονώδη νόσο στην ενήλικη ζωή (π.χ. καρκίνος, καρδιακές παθήσεις, αυτοάνοση διαταραχή) και με μείωση της διάρκειας ζωής[2].

Είναι διαθέσιμες κλινικές μελέτες πρώτης φάσης ΙΙ, π.χ. σχετικά με τη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία και τις θεραπείες νου-σώματος (π.χ. μείωση του στρες που βασίζεται στην ενσυνειδητότητα), οι οποίες δείχνουν κάποια οφέλη σε στρεσογόνες ανθρώπινες ασθένειες όπως ο καρκίνος του μαστού και άλλες. Ο τομέας της ψυχονευροανοσολογίας έχει φτάσει σε σταθερό έδαφος και προσκαλεί θεραπευτικές προσεγγίσεις που βασίζονται σε πολυκεντρικές τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές φάσης ΙΙΙ της Ορθής Κλινικής Πρακτικής για να επηρεάσουν τις αντιδράσεις στο στρες και την έκβαση σε χρόνιες ασθένειες[3].

Παραδείγματα συμμετοχής  της ψυχονευροανοσολογίας στην εκδήλωση παθολογικών καταστάσεων είναι  η  περιοδοντίτιδα, ο επιχειλιος  έρπης και ο ομαλός λειχήνας  του στόματος. Προηγούμενη βιβλιογραφία έχει δείξει ότι το ψυχοκοινωνικό στρες σχετίζεται με παροξύνσεις σε αυτές τις τρεις στοματικές ασθένειες και με χειρότερη γενική στοματική υγεία. 

Οι υποτιθέμενοι βιολογικοί μηχανισμοί επηρεάζουν τη δραστηριότητα των αξόνων του στρες, δηλαδή τον άξονα υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδια (HPA) και το συμπαθητικό νευρικό σύστημα (SNS), και την επακόλουθη απορρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος. Αν και αυτοί οι μηχανισμοί PNI παραμένουν ελάχιστα κατανοητοί, αρκετές παρεμβάσεις μείωσης του στρες στην κλινική στοματική ιατρική έχουν ήδη δώσει πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα[4].