favism

Ο κυαμισμός είναι μια μορφή αιμολυτικής αναιμίας και ικτέρου, που είναι το επακόλουθο της βρώσης κουκιών (vicia fava, vicia faba vulgaris) ή άλλων οσπρίων ή της λήψης ορισμένων φαρμάκων.

Αιτία του κυαμισμού είναι μια κληρονομική ανωμαλία  του ενζύμου των ερυθρών αιμοσφαιρίων, της αφυδρογονάσης της 6-φωσφορικής γλυκόζης.

Ο κυαμισμός είναι συνηθισμένη κατάσταση στις χώρες της  λεκάνης της Μεσογείου. Η βρώση κυάμων (κουκιών ή κουκκιών) έχει ενοχοποιηθεί για την πρόκληση διαφόρων διαταραχών του πεπτικού συστήματος από την αρχαιότητα [κύαμος Ελληνικός πνευματωτικός, φυσώδης, δύσπεπτος (Διοσκουρίδης ΙΙ.105.σελ 179)] [1]και ιδιαίτερα της τοξικής αιμολυτικής αναιμίας.

Φαίνεται ότι ήταν καλά γνωστές οι παρενέργειες από τη βρώση κυάμων (κουκιά) από την εποχή του Πυθαγόρα [580-490 π.Χ., Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος], ο οποίος διατύπωσε τη ρήση ΚΥΑΜΩΝ ΑΠEΧΕΣΘΑΙ, δηλαδή αποφεύγετε τα κουκιά. Βεβαίως άλλοι το ερμηνεύουν ως: Αποφεύγετε να ψηφίζετε ή αποφεύγετε τις κληρώσεις.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι η κυάμωση ή κυαμισμός ή φαβισμός είναι  μια κληρονομική διαταραχή, τα συμπτώματα της οποίας εκδηλώνονται μετά τη βρώση κουκιών (κυάμων) (Vicia faba ή vicia faba vulgaris), συνεπεία έλλειψης ή ανεπάρκειας του ενζύμου, που υπάρχει στα ερυθρά αιμοσφαίρια. της αφυδρογονάσης της 6-φωσφορικής γλυκόζης [glycose-6-phosphate dehydrogenase (G-6-PD)]. Η  G-6P-D είναι ένα κύριο ένζυμο στο μεταβολισμό της γλυκόζης [2]. 

Τα άτομα που πάσχουν από κυάμωση είναι πιθανό να παρουσιάσουν  διαταραχή του αίματος (αιμολυτική αναιμία) μετά την κατανάλωση των κουκιών (νωπών κυρίως, αλλά και ξηρών) ή ακόμη και όταν βρεθούν πλησίον αγρού, στον οποίο είναι φυτεμένα κουκιά, από την εισπνοή της γύρης των κουκιών [3].

Τα άτομα με έλλειψη της G-6-PD συνήθως είναι ασυμπτωματικά, αλλά μπορεί να εμφανίσουν σοβαρό ίκτερο κατά τη διάρκεια της νεογνικής περιόδου και οξεία αιμολυτική αναιμία,  όταν φάνε κουκιά ή όταν πάθουν ορισμένες λοιμώξεις ή τους χορηγηθούν ορισμένα φάρμακα. [4].

Οι συνήθεις εκδηλώσεις του κυαμισμού είναι η αναιμία, κόπωση, πόνοι στην οσφυϊκή χώρα ή την κοιλιά, ίκτερος, αιμοσφαιρινουρία και αιμοσφαιριναιμία [5]. Η αιμοσφαιρινουρία δεν πρέπει να συγχέεται με την αιματουρία.

Η εξάπλωση της νόσου περιορίζεται σε άτομα μεσογειακής καταγωγής (Ιταλοί, Ισπανοί, Τούρκοι Αρμένιοι, Έλληνες και Εβραίοι). Παρά τούτο, αυτή η κατάσταση έχει εμφανίσει κρούσματα και σε άλλες χώρες, παγκοσμίως [6].

Η νόσος είναι κληρονομική, φυλοσύνδετου τύπου, δηλαδή τα γονίδια που ευθύνονται για την έλλειψη της G-6-PD  βρίσκονται στα φυλετικά  χρωμοσώματα [7].

Η νόσος εμφανίζεται συνηθέστερα στους άνδρες και πάσχουν μόνον οι γυναίκες που φέρουν το γονίδιο και από τα δύο μέλη της οικογενείας τους, ενώ η κατάσταση είναι σοβαρότερη στα νεογνά και τα θηλάζοντα βρέφη [8].

H G-6-PD είναι ένα ένζυμο που εκφράζεται σε όλους τους ιστούς. Που συμμετέχουν στο μεταβολισμό της γλυκόζης [9].

H G-6-PD  καταλύει την πρώτη αντίδραση της οδού φωσφορικής πεντόζης [pentose phosphate pathway (PPP)]  μετατρέποντας το σάκχαρο εξόζης (γλυκόζη) σε πεντόζη [10]. 

Επιπλέον, το φωσφορικό δινουκλεοτιδικό  νικοτιναμίδιο  αδενίνης (NADPH) παράγεται επίσης σε αυτήν την οδό [11].

Μία από τις λειτουργίες του NADPH είναι η μείωση της γλουταθειόνης, η οποία εμπλέκεται σε μεγάλο βαθμό στην εξουδετέρωση οξειδωτικών ουσιών και την αποτοξίνωση του οργανισμού [12].

Η συχνότητα της έλλειψης του ενζύμου είναι αρκετά υψηλή στη χώρα μας. Όταν υπάρχει έλλειψη της G-6-PD τα ερυθρά αιμοσφαίρια χάνουν  την ικανότητά του να αμύνονται κατά διαφόρων  οξειδωτικών ερεθισμάτων, όπως π.χ. μετά από λήψη ορισμένων φαρμάκων και αιμολύονται, δηλαδή διαλύονται.

Αιμόλυση, λόγω έλλειψης της  G-6-PD μπορεί να εμφανίσουν τα άτομα, όταν εκτίθενται στη ναφθαλίνη.

Τα συμπτώματα του κυαμισμού δεν εμφανίζονται σε όλους τους πάσχοντες με την ίδια ένταση, διότι, λόγω γενετικής ετερογένειας υπάρχουν περίπου 400 παραλλαγές της [8].

Η έλλειψη της G6PD πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε ασθενείς που εμφανίζουν οξεία αιμόλυση μετά από έκθεση σε γνωστά οξειδωτικά φάρμακα, λοίμωξη ή βρώση κουκιών ή έκθεση σε χωράφι με κουκιά.

Η  διάγνωση της έλλειψης  G-6-PD γίνεται εργαστηριακά συχνότατα μέσω ανίχνευσης της  ενζυματικής δραστηριότητας, αλλά μπορεί να απαιτηθεί και μοριακή ανάλυση σε ετερόζυγες  γυναίκες για τη διαταραχή. 

Μέχρις ότου επιβεβαιωθεί η διάγνωση της έλλειψης της G-6-PD και εργαστηριακά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται τα φάρμακα η ρασμπουρικάση (rasburicase), η πριμακίνη (primaquine), η δαψόνη (dapsone), η πεγλοτκάση (pegloticase) και το κυανούν του μεθυλενίου.

Μετάγγιση αίματος είναι μια συνηθισμένη θεραπευτική απάντηση σε αιμόλυση των ερυθρών αιμοσφαιρίων εξ αιτίας του κυαμισμού  [13].

Στην Ελλάδα, όλα τα νεογνά εξετάζονται υποχρεωτικά αν έχουν έλλειψη G-6-PG  ώστε να γνωρίζουν οι γονείς την έλλειψη και να ενημερώνουν και τον ή την παιδίατρο τους.