dopamine

H ντοπαμίνη είναι μια νευροδιαβιβαστική ουσία ή νευροδιαβιβαστής που στέλνει σήματα μεταξύ των νευρικών κυττάρων.  Ανήκει στις κατεχολαμίνες, όπως η αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη.

Κύρια δραστηριότητα της ντοπαμίνης είναι η συμμετοχή της στην κινητικότητα του σώματος, στη δημιουργία συναισθημάτων, στην ικανότητα εκμάθησης και στην εκδήλωση συμπεριφορών.

Έχει χαρακτηριστεί ως η εγκεφαλική χημική ένωση που σχετίζεται με τα συναισθήματα ευχαρίστησης και ικανοποίησης.

Η ελάττωση των συγκεντρώσεων της ντοπαμίνης σε ορισμένες ειδικές περιοχές του εγκεφάλου έχει θεωρηθεί ότι είναι η πιθανή αιτία της νόσου του Πάρκινσον.

Η  νόσος του Parkinson είναι μια πολυπαραγοντική νευροεκφυλιστική διαταραχή, της οποίας η ακριβής αιτιολογία παραμένει άγνωστη.

 Η προοδευτικά εξελισσόμενη απώλεια της ικανότητας ελέγχου των εκούσιων κινήσεων των πασχόντων, αντιπροσωπεύει το κύριο χαρακτηριστικό της νόσου και οφείλεται στην απώλεια των νευρώνων ντοπαμίνης της μέλαινας ουσίας του μεσεγκέφαλου.

Υπάρχουν αυτόνομοι κυτταοκαταστροφικοί  μηχανισμοί που πιθανόν συμμετέχουν στο ντοπαμινεργικό  κυτταρικό θάνατο, τόσο στις σποραδικές όσο και κληρονομούμενες μορφές της νόσου.

Ιδιαίτερα περιγράφονται οι τρόποι βλάβης των ευάλωτων ντοπαμινεργικών νευρών που ξεκινάναι από κυτταρικές διαταραχές που παράγονται  με δυσπτυσσόμενες πρωτείνες (protein misfolding ) και συσσώρευση, διάσπαση του αυτογραφικού καταβολισμού, του στρες του ενδοπλασματικού δικτύου, τη μιτοχονδριακή δυσλειτουργία ή την απώλεια της ομοιόστασης του ασβεστίου [1].

 Από την άλλη πλευρά, η αύξηση των συγκεντρώσεων των επιπέδων της ντοπαμίνης σε ορισμένες ειδικές περιοχές του εγκεφάλου (ντοπαμινεργική δυσρρυθμία) έχουν ενοχοποιηθεί για την εκδήλωση της σχιζοφρένιας [2].

 Κάτω από την ντοπαμινεργική δυσρρυθμία μπορεί να υπάρχει ρβδωτο-φλοιώδης δυσ-συνδεσιμότητα που επηρεάζει τους  παθοφυσιολογικούς  μηχανισμούς  των ψυχωτικών συμπτωμάτων [3].

 Η έκθεση στο χρόνιο στρες μπορεί ταυτόχρονα να προκαλέσει πολλαπλή νευρωνική απώλεια των ντοπαμινεργικών συστημάτων [4].

 Η ντοπαμίνη συμμετέχει επίσης στους μηχανισμούς της κατάθλιψης, Τα αντικαταθλιπτικά, όπως οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs), μπορούν να ανακουφίσουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης, αφίνοντας όμως υπολειπόμενα συμπτώματα.Ο μηχανισμός δράσης των SSRIs  αυξάνει τη δραστηριότητα της σεροτονίνης (5-ΗΤ) και ελαττώνει τη δραστηριότητα της νορεπινεφρίνης και της ντοπαμίνης [5].

 Η αιτιολογία του συνδρόμου  διαταραχής υπερδραστηριότητας-ελλειμματικής προσοχής [attention deficit/ hyperactivity disorder] παραμένει άγνωστη. Για την εκδήλωση της συμπτωματολογίας του συνδρόμου έχει ενοχοποιηθεί η συμμετοχή γενετικών επιδράσεων  στη ντοπαμινεργική νευρομεταβίβαση και θπιθανολογείται ότι επηρεάζουν τη γνωσιακή λειτουργία μέσω τροποποιήσεων του μετωπο-ραβδωτού νευρικού κυκλώματος. 

Η νευροψυχολογική λειτουργία έχει προταθεί  ότι ευθύνονται  για τις πιθανές σχέσεις μεταξύ των υποψηφίων γονιδίων  και του συνδρόμου  διαταραχής υπερδραστηριότητας-ελλειμματικής προσοχής [6].

 Η ντοπαμίνη συμμετέχει στην αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Είναι  πλέον μελετημένο φάρμακο στα πρόωρα νεογνά και έχει προτθεί ως φάρμακο πρώτης επιλογής για την ινοτροπική θεραπεία της νεογνικής υπότασης [7].

 Τόσον η ντοπαμίνη όσο και νορεπινεφρίνη δρουν επωφελώς  στη βελτίωση της μικροκυκλοφορίας και του μεταβολισμού του οξυγόνου στους ιστούς σε ασθενείς με σηπτικό σοκ. Όμως έχει βρεθεί ότι στο σηπτικό σοκ η νορεπινεφρίνη δρα καλύτερα από την ντοπαμίνη [8].

 Η νευρογενής ορθοστατική υπόταση είναι η πτώση της αρτηριακής πίεσης σε όρθια στάση λόγω ελάττωσης της απελευθέρωσης νορεπινεφρίνης στις τελικές νευρικές απολήξεις. . Η νευρογενής ορθοστατική υπόταση  είναι ένα χαρακτηριστικό διαφόρων νευρολογικών διαταραχών  του αυτόνομου νευρικού συστήματος και ιδιαίτερα της νόσου του Πάρκινσον, της πολλαπλής συστηματικής ατροφίας, της καθαρής ανεπάρκειας του αυτόνομου νευρικού συστήματος και άλλων αυτόνομων νευροπαθειών

Η ντροπιντόξα (Droxidopa) είναι ένα συνθετικό αμινοξύ που χορηγείται από το στόμα, το οποίο μετατρέπεται προς νορεπινεφρίνη από το ένζυμο ντόπα-δεκαρβοξυλάση ή αρωματικού L-αμινοξέος δεκαρβοξυλάση [aromatic L-amino acid decarboxylase (dopa-decarboxylase)] , που είναι το ίδιο ένζυμο που μετατρέπει τη λεβοντόπα (levodopa) προς ντοπαμίνη για τη θεραπεία της νόσου του Πάρκινσον, Το φάρμακο έχει εγκριθεί από το FDA για τη θεραπεία βραχείας διάρκειας της νευρογενούς ορθοστατικής υπότασης [9]. 

Για αρκετές δεκαετίες η εξάρτηση θεωρείται ως μία διαταραχή του νευρομεταβιβαστικού συστήματος της ντοπαμίνης. Παρά τούτο αυτή η άποψη δεν οδήγησε μέχρι τώρα σε νέες θεραπείες. Η θεωρία αυτή διατυπώθηκε από τη γνώση ότι  οι ουσίες που προκαλούν εξάρτηση απελευθερώνοντας ντοπαμίνη στο ανθρώπινο ραβδωτό σώμα.

 Υπάρχουν ισχυρές αποδείξεις  ότι οι διεγερτικές ουσίες αυξάνουν τα επίπεδα της ντοπαμίνης στο ραβδωτό σώμα και μερικές αποδείξεις  ότι και το οινόπνευμα μπορεί να έχει ένα παρόμοιο αποτέλεσμα. Επίσης, υπάρχουν από λίγες έως ανύπαρκτες αποδείξεις ότι η κάνναβη και τα οπιούχα αυξάνουν τα επίπεδα της ντοπαμίνης.

  Επιπλέον, υπάρχουν καλές αποδείξεις ότι είναι περιορισμένη η διαθεσιμότητα των  ντοπαμινικών  υποδοχέων και η απελευθέρωση ντοπαμίνης  στα εξαρτημένα άτομα από διεγερτικές ουσίες και το οινόπνευμα , αλλά αυτό δεν συμβαίνει στους εξαρτημένους από τα οπιούχα, τη νικοτίνη ή την κάνναβη [10].

 Η ντοπαμίνη παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη εξάρτησης από το οινόπνευμα ή άλλες τοξικές ουσίες, όπως κοκκαίνη, κλπ. Διότι προκαλεί σημαντική ελάττωση των διαθέσιμων μεταφορέων της ντοπαμίνης [11]. 

Οι ηρωινομανείς εμφανίζουν μακράς διαρκείας ελάττωση του μεταφορέα ντοπαμίνης [12].

  Η ντοπαμίνη ευρίσκει εφαρμογή και στην αντιμετώπιση της καρδιακής προσβολής, καταπληξίας μετά από έμφραγμα, εγχείρησης ανοικτής καρδίας, στην καρδιακή ανεπάρκεια, μυοκαρδιοπάθεια, σηψαιμία, αιμορραγία και νεφρική ανεπάρκεια.

 Η δυνατότητα της ντοπαμίνης να ανεβάζει την αρτηριακή πίεση την καθιστά φάρμακο που μπορεί να χορηγηθεί στο καρδιοκυκλοφορικό σοκ (καθολική πτώση της αρτηριακής πίεσης) με κίνδυνο  όμως, βλάβης κυρίων οργάνων των ασθενών που έχουν υποστεί καρδιακή προσβολή.

 Η ντοπαμίνη ανεβάζει την αρτηριακή πίεση , προκαλώντας αγγειοσύσπαση σε όλο το σώμα.

Η περιεκτικότητα του εγκεφάλου σε ντοπαμίνη ποικίλλει από ανθρώπου σε άνθρωπο. Τα επίπεδα συγκεντρώσεων της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο ελαττώνονται με την πάροδο των ετών και ιδιαίτερα σε κείνες τις περιοχές  του εγκεφάλου που ευθύνονται για τη δημιουργία σκέψεων.

 Με την έλευση του γήρατος περιορίζεται σημαντικά ο αριθμός των D2 υποδοχέων της ντοπαμίνης (έχουν αναγνωριστεί πέντε υποδοχείς, οι D1, D2, D3, D4 και D5).

Γιαυτό η έκπτωση των εγκεφαλικών λειτουργιών  στη γεροντική ηλικία μπορεί να σχετιστεί με τη δράση της ντοπαμίνης.

Αντενδείκνυται η χορήγηση ντοπαμίνης στις ακόλουθες καταστάσεις:  Υπερθυρεοειδισμός (θυρεοτοξίκωση), φαιοχρωμοκύτωμα, γλάυκωμα κλειστής γωνίας, αδένωμα του προστάτη με κατακράτηση ούρων, σοβαρή στένωση αορτής, ταχυαρρυθμία, κοιλιακή μαραμαρυγή, αποφρακτική μυοκαρδιοπάθεια.  

 Η ντοπαμίνη μπορεί να έχει ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως η  Ταχυκαρδία, βραδυκαρδία, υπέρταση, υπόταση, έκτακτες συστολές, στηθαγχικές κρίσεις.

Τα ακόλουθα φάρμακα μπορεί έχουν αλληλεπίδραση με τα παρακάτω φάρμακα: Δεν είναι συμβατό με τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, πτητικά αναισθητικά, δοξαπράμη, αναστολείς ΜΑΟ, ωκυτοκίνη, και β-αποκλειστές, επειδή ο συνδυασμός τους επάγει σε υπέρταση. Αυξάνει τη στάθμη της φαινυντοΐνης. Αναστέλλει τη δράση των β-αποκλειστών και των αΜΕΑ. Με αλκαλοειδή της εργοταμίνης προκαλεί φαινόμενα εργοτισμού με κίνδυνο πρόκλησης γάγγραινας.

 Προσοχή: Πριν από τη χορήγηση ντοπαμίνης πρέπει να διορθώνεται μια τυχούσα  υπογκαιμία. Γίνεται συνεχής ηλεκτροκαρδιογραφική  παρακολούθηση , συχνή μέτρηση της  αρτηριακής πίεσης,  διούρησης  κλπ. Χορηγείται κατά προτίμηση σε συνθήκες μονάδας εντατικής θεραπείας. Δεν υπάρχει εμπειρία για την ασφαλή χορήγηση της ντοπαμίνης στα παιδιά . Σε shock από έμφραγμα μυοκαρδίου, πρέπει να αρχίζει η χορήγηση της ντοπαμίνης σε μικρές δόσεις. Η ντοπαμίνη κυκλοφορεί σε φύσιγγες των 10 mg/ml