melatonin

Η μελατονίνη (N-acetyl-5-methoxytryptamine) είναι μια φυσική νευροορμόνη που παράγεται κυρίως από την επίφυση και κυρίως κατά τη διάρκεια της νύχτας, κάτω από συνθήκες σκότους/φωτός και είναι ο ρυθμιστής του βιολογικού ρολογιού του σώματος και του ύπνου. Δεν είναι ουσία που προάγει τον ύπνο, αλλά είναι μια ουσία που πληροφορεί τον εγκέφαλο πότε είναι η ώρα για ύπνο.

Η μελατονίνη  δεν αυξάνει τη διάθεση για ύπνο ή την ανάγκη για ύπνο. Η παραγωγή της μελατονίνης όχι μόνον κυβερνάει τους κιρκάδιους ρυθμούς, αλλά παίζει και ρόλο στον καθαρισμό των ελευθέρων ριζών, υποστηρίζοντας το ανοσοποιητικό σύστημα.

Η μελατονίνη είναι ένα χημικό σήμα ότι έχει επέλθει σκότος. Η επίφυση είναι αδένας που υπάρχει στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Όμως, εκτός από την επίφυση, η μελατονίνη μπορεί να συντεθεί και σε άλλους ιστούς του σώματος, όπως τα ανοσοκκύτταρα, κάτω από φλεγμονώδεις συνθήκες.

Τα ανωμάλως κυκλοφορούντα επίπεδα μελατονίνης έχουν σχετιστεί με την εκδήλωση διαφόρων νοσημάτων, όπως ο διαβήτης τύπου 2, η νόσος του Alzheimer και μερικοί τύποι καρκίνου. 

Η μελατονίνη ρυθμίζει βιολογικούς ρυθμούς και ποικίλες άλλες φυσιολογικές διαδικασίες. Η κύρια φυσιολογική λειτουργία της μελατονίνης, της οποίας η έκκριση προσαρμόζεται στη διάρκεια της νύχτας, είναι να μεταφέρει πληροφορίες που αφορούν  τον ημερήσιο κύκλο της διάρκειας του φωτός και του σκότους στους ιστούς του σώματος.

Αυτή η πληροφορία χρησιμοποιείται για την οργάνωση των λειτουργιών, που ανταποκρίνονται στις αλλαγές της φωτοπεριόδου, όπως είναι οι εποχιακοί ρυθμοί του φωτός /σκότους [1].

Η μελατονίνη δεν επηρεάζει μόνο τη λειτουργία του ύπνου, αλλά παίζει ρόλο στην αντιοξειδωτική άμυνα του οργανισμού, συμβάλλει στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και των επιπέδων της κορτιζόλης και επηρεάζει τη σεξουαλική υγεία και την ομαλή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.

Με εργαστηριακές μελέτες έχει αποδειχτεί ότι το βραδινό φως, πριν από τον ύπνο μπορεί να καταστείλει την παραγωγή μελατονίνης.

Αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η ένταση του φωτός που δημιουργείται στις κατοικίες, πριν από τις καθιερωμένες ώρες που πηγαίνει κανείς για ύπνο  μπορεί να τροποποιήσουν τον κιρκάδιο ρυθμό. Γιαυτό οι άνθρωποι θα πρέπει να ελαττώνουν, όσο το δυνατόν τη νυχτερινή έκθεσή τους στο φως ώστε να ελαττώσουν την κιρκαδιακή απορρύθμιση [2].

Τα επίπεδα της μελατονίνης μπορεί να αυξηθούν και χωρίς τη λήψη συμπληρωμάτων μελατονίνης.

Αν λίγες ώρες πρό του νυκτερινού ύπνου αποφεύγει κανείς τον τεχνητό φωτισμό στην κατοικία του και δεν παρακολουθεί προγράμματα τηλεόρασης  ή εργάζεται με  ηλεκτρονικό υπολογιστή και κινητό τηλέφωνο μπορεί να επιτρέψει τη φυσιολογική παραγωγή μελατονίνης.

Η παρουσία υπερβολικής ποσότητας τεχνητού φωτός μπορεί να περιορίσει την παραγωγή μελατονίνης στον εγκέφαλο και να δυσκολέψει την έλευση του ύπνου.

Σήμερα, στις ανεπτυγμένες οικονομικά και βιομηχανικά χώρες, οι νύχτες φωτίζονται υπερβολικά με νυχτερινό φωτισμό, ενώ κατά τη διάρκεια της ημέρας διαβιούν ή εργάζονται μέσα σε κτίρια με τεχνητό φωτισμό. Έτσι οι άνθρωποι εκτίθενται σε πολύ μικρότερες εντάσεις φωτός, σε σύγκριση με το φωτισμό των φυσικών συνθηκών.

Έτσι ο σύγχρονος άνθρωπος, παρά τα θετικά οφέλη που του προσφέρει ο τεχνητός νυχτερινός φωτισμός  πληρώνει ακριβά αυτή την πολιτισμική του εξέλιξη με την απορρύθμιση του φυσιολογικού κιρκαδίου συστήματος του οργανισμού του, υφιστάμενος χρονοδιάσπαση, που περιλαμβάνει τη διαταραχή του μηχανισμού παραγωγής και λειτουργίας της μελατονίνης.

Σε επιδημιολογικές μελέτες περιγράφεται ότι ή χρονοδιάσπαση σχετίζεται με αυξημένη συχνότητα διαβήτη, παχυσαρκία, καρδιοπάθεια, διαταραχές της ψυχικής διάθεσης, μνήμης (γνωσιακή διαταραχή) , πρόωρο γήρας και τη συχνότερη εκδήλωση ορισμένων τύπων καρκίνων.

Η γνώση της ύπαρξης φωτοϋποδοχέων και η ανακάλυψη της μελανοψίνης (melanopsin) σε μερικά γαγγλιακά κύτταρα έδειξαν ότι η ένταση του φωτός, ο χρόνος έκθεσης στο φως και το φάσμα του φωτός θα πρέπει να διατηρούν το βιολογικό ρολόι κατάλληλα συγχρονισμένο.

Είναι σημαντική η γνώση ότι, όχι όλα τα μήκη κύματος του φωτός είναι εξ ίσου φωτοδιασπαστικά.

Το μπλέ ή γαλάζιο φως, που είναι ιδιαίτερα επωφελές κατά τη διάρκεια της ημέρας, φαίνεται ότι είναι πιο διασπαστικό τη νύχτα και προκαλεί ισχυρότερη αναστολή της μελατονίνης.

Η έκθεση στο γαλάζιο φως (blue light) αυξάνει, στις ημέρες μας, συνεχώς, λόγω της αυξημένης χρησιμοποίησης λαμπτήρων ενεργειακής εξοικονόμησης [energy-efficient lighting (LEDs)] και ηλεκτρονικών συσκευών. Συνεπώς η ανάπτυξη και παραγωγή συστημάτων φωτισμού που διατηρούν το ρυθμό παραγωγής της μελατονίνης θα μπορούσαν να περιορίσουν  τους κινδύνους διαταραχών της υγείας που προκαλούνται από την χρονοδιάσπαση  (chronodisruption) [3].

Μπορεί κανείς να περιορίσει τη χρονοδιάσπαση και να ενισχύσει τον κύκλο αφύπνισης-ύπνου εκθέτοντας τον εαυτό του σε άπλετο φυσικό φως κατά τη διάρκεια της ημέρας, ιδίως τις πρωϊνές ώρες [3].

Άλλοι παράγοντες που έχουν σχετιστεί με ελάττωση των φυσικών επιπέδων της μελατονίνης είναι το οξειδωτικό στρες και η αλλαγή του ωραρίου εργασίας [4, 5]. 

Η μελατονίνη θεωρείται ως ένας παγκόσμιος σταθεροποιητικός παράγοντας της ψυχικής δραστηριότητας [6].

Η μελατονίνη εκκρίνεται κατά τη διάρκεια της νύχτας στους ενηλίκους, αλλά όχι στα παιδιά. Έχει υπνωτική δράση και ασκεί ένα χαλαρωτικό αποτέλεσμα στις λείες μυικές ίνες του γαστρεντερικού σωλήνα.

Είναι εύλογο ότι το μητρικό γάλα, το οποίο περιέχει μελατονίνη  μπορεί να βελτιώσει τον ύπνο των βρεφών και να περιορίσει τους βρεφικούς κολικούς.

Ο αποκλειστικός μητρικός θηλασμός σχετίζεται με ελάττωση της ευερεθιστότητας  και των κολικών των βρεφών και τάση μακρύτερου νυχτερινού ύπνου.

Το νυχτερινό μητρικό γάλα περιέχει ουσιαστικά επίπεδα μελατονίνης, ενώ τα τα τεχνητά βρεφικά γάλακτα δεν περιέχουν μελατονίνη [7].

Η χορήγηση συμπληρωμάτων μελατονίνης στους ενηλίκους δεν έχει αναφερθεί ότι συνοδεύεται από επικίνδυνες παρενέργειες, ακόμη και όταν λαμβάνεται σε μεγάλες δόσεις. Παρά τούτο οι έρευνες για τις πιθανές παρενέργειες της χορηγούμενης συμπληρωματικά μελατονίνης συνεχίζονται.

Η μελατονίνη δεν χορηγείται συμπληρωματικά στα άτομα που δείχνουν ευαισθησία προς αυτήν.

Προτού χορηγηθεί συμπληρωματικά μελατονίνη  στα παιδιά, στις εγκύους και τις θηλάζουσες μητέρες πρέπει πάντοτε να προηγείται συμβουλή του γιατρού τους.

 Παρά τούτο, επειδή η μελατονίνη έχει μέχρι τώρα επιδείξει ένα εξαιρετικό προφίλ ασφαλείας και φαίνεται ότι βοηθάει στην έλευση ενός αναπαυτικού ύπνου, μπορούν να την χρησιμοποιούν τα άτομα με διαταραχές του ύπνου (αϋπνία), προτού καταφύγουν σε τοξικά φάρμακα.

 Έχει βρεθεί ότι η μελατονίνη μπορεί να βοηθήσει και τα άτομα που πάσχουν από ενοχλητικές εμβοές των αυτιών (εμβοές).

Η μελατονίνη μπορεί να ελαττώσει την ένταση των εμβοών και να βελτιώσει την ποιότητα του ύπνου σε άτομα με χρόνιες εμβοές των αυτιών τους.

Η μελατονίνη είναι αποτελεσματικότερη στους άνδρες, στα άτομα χωρίς ιστορικό κατάθλιψης, στα άτομα,  που στο παρελθόν δεν έχουν πάρει οποιαδήποτε άλλη θεραπεία για τις εμβοές τους, τους πάσχοντες από σοβαρές και αμφοτερόπλευρες εμβοές και τα άτομα με ιστορικό έκθεσης σε θόρυβο [8].

Φαίνεται ότι η μελατονίνη βελτιώνει τις διαταραχές του ύπνου που συνδέονται με τις εμβοές [9].

Αύξηση των επιπέδων της μελατονίνης με φυσικούς τρόπους

Τα επίπεδα των συγκεντρώσεων της μελατονίνης στον οργανισμό μπορεί να αυξηθούν και με φυσικούς τρόπους.

Συνιστάται, λίγες ώρες προτού κατακλιθεί κάποιος για να κοιμηθεί να σβήσει όλα τα φώτα της κατοικίας του, να μη παρακολουθεί προγράμματα τηλεόρασης και να μη χρησιμοποιεί τον υπολογιστή και το κινητό του τηλέφωνο [computers, smartphones, tablets, consoles, etc] [10].

Η ύπαρξη υπερβολικού τεχνητού φωτισμού ελαττώνει την παραγωγή μελατονίνης στον εγκέφαλο με επακόλουθο να είναι δύσκολη η έλευση του ύπνου [11].

O φυσικός γαλάζιος φωτισμός είναι ιδιαίτερα επωφελής κατά τη διάρκεια της ημέρας και ιδιαίτερα τις πρωινές ώρες, ενώ το τεχνητό γαλάζιο φως αναστέλλει την έκκριση μελατονίνης τη νύχτα. Επίσης πρέπει να αποφεύγονται, όσο γίνεται οι νυχτερινές βάρδιες εργασίας, διότι απορρυθμίζουν τον κιρκάδιο ρυθμό παραγωγής της μελατονίνης [3].

Οι αντικαρκινικές ιδιότητες της μελατονίνης

H μελατονίνη  συμπεριφέρεται  ως έξυπνος δολοφόνος, π.χ. τροποποιώντας τις αντιαποπτωτικές διαδικασίες στα φυσιολογικά κύτταρα και πυροδοτώντας προαποπτωτικά σήματα στα καρκινικά κύτταρα (Expert opin Ther Targets 2013 Dec; 17(12): 1483-98). Η μελέτη των ιδιοτήτων της μελατονίνης αποκάλυψε ότι αυτή η νευροορμόνη  έχει ιδιαίτερη αντικαρκινική δράση κατά του καρκίνου του παχέος εντέρου [12]. 

Η μελατονίνη είναι ένα πλειοτροπικό αντικαρκινικό μόριο που προσβάλλει τα αντικαρκινικά κύτταρα  μέσω πολλαπλών μηχανισμών.

Έχει βρεθεί ότι ωφελεί τους καρκινοπαθείς έμμεσα, περιορίζοντας τις παρενέργειες των εφαρμοζομένων σήμερα αντικαρκινικών θεραπειών [13].

Η μελατονίνη χορηγούμενη σε θεραπευόμενους ασθενείς με καρκίνο του προστάτη μπορεί να καθυστερήσει την εξέλιξη ενός ορμονοεξαρτώμενου καρκίνου σε ορμονοανθεκτικό [14].

 Η μελατονίνη αναστέλλει επίσης τις μοριακές διαδικασίες που σχετίζονται με τις μεταστάσεις, περιορίζοντας την είσοδο των καρκινικών κυττάρων  στο αγγειακό σύστημα και προλαβαίνοντάς τες να δημιουργήσουν δευτερογενείς όγκους σε απομακρυσμένα σημεία από τον αρχικό όγκο.

Αυτό είναι πολύ σημαντικό διότι,  οι καρκινικές μεταστάσεις συμβάλουν σημαντικά στο θάνατο των πασχόντων [15]. 

Μελατονίνη  έχει επιδείξει ενδιαφέρουσες θεραπευτικές δυνατότητες στο μικροπεριβάλλον των οστών, με αναφερόμενες επιδράσεις που περιλαμβάνουν τη ρύθμιση του μεταβολισμού των οστών, την επιτάχυνση της οστεοβλαστογένεσης, την αναστολή της οστεοκλαστογένεσης και την πρόκληση απόπτωσης σε ώριμους οστεοκλάστες, καθώς και καταστολή της οστεολυτικής οστικής μετάστασης. 

Φαίνεται ότι οι θεραπευτικές ιδιότητες του συμπληρώματος μελατονίνης μπορεί να επιτρέψουν σε υπάρχοντα αντιαπορροφητικά οστεοπορωτικά φάρμακα να θεραπεύσουν την οστεολυτική μετάσταση[16].

Η μελατονίνη είναι ένας αγωνιστής των υποδοχέων μελατονίνης 1Α (MT1) και 1B (MT2) και επηρεάζει τη λειτουργία διαφορετικών συστημάτων. Η μελατονίνη είναι ένα φαρμακευτικό συστατικό πολλών φαρμάκων, συμπληρωμάτων διατροφής φαρμάκων χωρίς ιατρική συνταγή και  διατροφικών προϊόντων,  τα οποία ωφελούν την πρόληψη και τη θεραπεία ασθενειών, συμπεριλαμβανομένης της οστεοπόρωσης και των νευροεκφυλιστικών ασθενειών [17]. 

Αρκετές κλινικές μελέτες δείχνουν την επίδραση της μελατονίνης στη διατήρηση της οστικής μάζας στα ηλικιωμένα άτομα και τις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με οστεοπόρωση [18].